جنبه تاریک رفتار سازمانی چیست؟

جنبه تاریک رفتار سازمانی اخیراً مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است. جنبه تاریک رفتار سازمانی، به برانگیختن رفتارهایی از سوی برخی از کارکنان یا گروهی از آن‌ها اشاره دارد که تأثیراتی منفی بر افراد درون سازمان یا گروهی از افراد در سازمان یا خود سازمان دارد.

در رابطه با جنبه تاریک رفتارسازمانی باید دو مطلب را ذکر کرد:

اول اینکه، جنبه تاریک رفتارها به ‌صورت پیامدهای منفی تجلی خواهد یافت. بهتر است که این پیامدهای منفی به‌عنوان هزینه در نظر گرفته شود. هزینه‌هایی که از جنبه تاریک رفتار سازمانی ناشی می‌گردد، انواع مختلفی دارد. برای مثال این هزینه‌ها ممکن است هزینه‌های واقعی و قابل‌اندازه‌گیری باشد (مثل، سرقت از اموال سازمان) یا هزینه‌های غیرمستقیم باشد (مثل، تصمیمات نامناسب سازمانی). بعلاوه، ممکن است این هزینه‌ها بیش از یک ‌شکل داشته باشند (مثل خدشه واردکردن به شهرت سازمانی از طریق یک رسوایی رسانه‌ای).

دوم اینکه، رفتارهایی که دارای جنبه تاریک هستند، به شیوه‌های مختلفی برانگیخته می‌شوند و با قصد و نیت انجام می‌گیرد. بنابراین رفتارهای یک کارمندی که سهواً یک ارباب‌رجوع را می‌آزارد یا یک کارمند تولید که به‌صورت اتفاقی حادثه آتش‌سوزی در کارخانه را ایجاد می‌کند، در حیطه جنبه تاریک رفتارها نمی‌گنجد.

اگرچه مواردی که مطرح شد، هزینه‌هایی را به سازمان تحمیل می‌نماید، امّا از روی قصد و عمد نیست، بلکه قربانی اشتباهات ساده سازمانی بوده‌اند. بنابراین می‌توان گفت که قصد و نیت، کلید تمایز رفتارهای تاریک یا حوادث و اشتباهات سهوی هستند. نتایج پژوهش‌ها حاکی از آن است که گاهی یک رفتار مشابه می‌تواند با توجه به‌قصد و نیت، انگیزه، زمینه و پیامدهایش، کارکردی یا غیر کارکردی باشند. برای مثال، رفتار سرپرستی را در نظر بگیرید که کارمند خود را اخراج کرده است.

اگر این کارمند، یک کارمند ضعیف باشد که فرصت‌های فراوانی را ایجاد کرده است، امّا نتوانسته یا نخواسته است که از آن‌ها استفاده کند، سرپرست ابتدا هشدارهایی را به کارمند می‌دهد و از رویه‌های موجود سازمانی پیروی می‌کند. این رفتارها یک رفتار کارکردی است که بیشترین منفعت را برای سازمان به همراه دارد.

از طرف دیگر، اگر سرپرست، کارمندی را که عملکرد خوبی برای سازمان دارد صرفاً به علت انتقام‌گیری یا دستیابی به یک سری اهداف بی‌اهمیت (مثل اخراج کردن یک نفر به علت استخدام فرد دیگری)، اخراج کند، این‌یک رفتار غیر کارکردی است که سازمان به‌موجب آن افراد ارزشمندی را از دست می‌دهد و به‌صورت غیرعادلانه و نادرستی با این اشخاص رفتار شده است.